‘पहिलेका भैलीहरू लोकबाजा लिएर आउँथे, आजभोलिका भैली खेल्नेहरू उफ्रिने र कराउने मात्र गर्छन्’

म्याग्दी : ‘आहै चिप्लोमा बाटो, देउसी रे।
आहै अँध्यारो रातमा, देउसी रे।
आहै लड्दै र पड्दै,देउसी रे।
आहै केराको थम्बा, देउसी रे।
आहै १० भाइ जम्मा, देउसी रे।’ 

हिन्दू धर्मावलम्बीको दशैंपछिको दोस्रो ठूलो पर्व तिहारमा खेलिने देउसीभैलोमा भट्याइने यस्ता शब्दहरु हिजोआज सुनिन छोडेका छन्। सारङ्गी, मादल, डम्फू र बाँसुरीका साथै हार्मोनियमका धुनमा ताल र सुर मिलाएर इतिहास, पुराणका कथा सुनाउँदै देउसी खेल्ने पुरानो चलन अहिले हराउँदै गएको छ। देउसीभैलोमा भट्याउने भाकाहरू पनि बदलिँदै गएका छन्।

तिहारको आकर्षणमध्येको एक मानिएको देउसभैलो हिजोआज आर्शीवाद दिने, मनोरञ्जन लिने र साथीभाइहरूसँग रमाउने माध्यमभन्दा पनि पैसा संकलन गर्ने माध्यम बन्दै गएको बेनी नगरपालिका-२ का ९० वर्षीय वेदप्रसाद उपाध्याय बताउँछन्। 

केही संघसंस्था, विद्यालय तथा समूहले अन्यका गीतको सहयोग लिइ नृत्य देखाउँदै देउसीभैलोलाई पैसा संकलनको माध्यम बनाइरहेका भन्दै उनले परम्परा हराउनेमा उनको चिन्ता छ।

हिजोआज गाइने देउसीभैलो र नृत्यमा मौलिकता देखिन छोडेको स्थानीय बताउँछन् उनी। 

अधिकांश भैली समूहले हिन्दी र नेपाली चलचित्रका गीतमा देउसीभैलो खेल्ने र नाच्ने गरेका मङ्गला गाउँपालिका-२ का पण्डित हरिकृष्ण पौडेलले बताए। यसरी ठूलो-ठूलो स्वरमा गीत बजाउँदा ध्वनि प्रदूषण बढ्नुका साथै बिरामी, वृद्धवृद्धालाई असहज हुने उनी बताउँछन्।

बेनीका नैनकुमार श्रेष्ठले भने, ‘पहिलेका भैलीहरू आउँदा स्थानीय लोकबाजा र गीतहरू देख्न, सुन्न पाइन्थ्यो। आजभोलि आयातित गीतहरू सुनिन्छन्। आजभोलिका भैली खेल्नेहरू उफ्रिने र कराउने मात्र गर्छन्। यसरी हाम्रो लोकसंस्कृति लोप हुँदै जानेछ।’ 

केही वर्षपछि लोकबाजा र भैलीको मौलिकता हराउन सक्ने चिन्ता उनको चिन्ता छ। 

बेनीका जेष्ठ नागरिक डम्मरबहादुर कार्कीले पहिला देउसीभैलो खेल्दा सबैले लोकगीत आफैंले गाउने, मुरली, मादल, खैजडी, झ्याली, ट्याम्कोलगायत मौलिक बाजाहरू बजाउने परम्परा रहेकामा अहिले उक्त परम्परा हराउँदै गएको बताए। बेनीका लोकसंस्कृतिका जानकार प्रकाश श्रेष्ठले युवा पलायनको असर देउसीभैलोमा पनि परेको बताए। 

कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कार्तिक शुक्ल द्वितीयासम्म पाँच दिनसम्म खेलिने देउसीभैलोको आफ्नै महत्व छ। मृत्युका देवता यमराज आफ्ना दैनिक काम स्थगित गरेर बहिनी यमुनाकहाँ यी पाँच दिन अतिथिका रुपमा बसेर भाइटीका ग्रहण गर्ने भएकाले यस पर्वलाई ‘यमपञ्चक’ भन्ने गरिएको लोकसंस्कृतिका जानकार श्रेष्ठले बताए।

भाइटीकाको दिन यमराज र यमुनाको नाममा समर्पित भएर पूजा गर्ने परम्परा रहेको उनले सुनाए। 

कात्तिक १६, २०८१ शनिबार १५:२८:३४ मा प्रकाशित

उकेरामा प्रकाशित सामाग्रीबारे प्रतिक्रिया, सल्लाह, सुझाव र कुनै सामाग्री भए [email protected] मा पठाउनु होला।